Når krig blir kos: Norske donasjoner og den ubehagelige balansen

📘 Brøl på Facebook! 🐦 X det! 📨 Del det på E-post! 🔗 Kopier og lim!

Av Hønk Fjertvik

🛑 Dette er uvanlig og sterk kost til Tulleavisa.no å være.

Men emnet er så brennende viktig at sjølveste Hønk Fjertvik ikke klarte å la være å skrive. Eg veit eg skriv med kraftig humor (for noen), og det er et bevisst valg i dagens nyhetsbilde med tragedier og elendighet. Man trenger et… la oss kalle det skråblikk på verden for å starte en tankeprosess og refleksjon. Dette er et innlegg som kunne vært nominert til Fritt Ord – ikkje fordi det er perfekt, men fordi det tør å stille ubehagelige spørsmål med eit lurt smil om munn.

🧨 “Krigslykke på lavbudsjett: Fra kjøkkenbenken til Kyiv med bamsar og bensin”

For dei som trur krig er synonymt med mørke, vold og eksistensiell tomheit, har vi ein heilt annan meny på bygda. Her pakkar vi termoser og hekla sjal, stappet i donerte Passater og ruller mot øst som ei veldedig karavane på lavbudsjett. Det er både rørande og lattervekkande – og kanskje nettopp derfor litt farleg. For når alvoret vert heva inn i ein komedie, er det ikkje alltid publikum hugsar at det faktisk var ei tragedie.

📸 “Selfie med soldat og sølvfarget Toyota Avensis: Er vi blitt krigsinfluensera?”

Det starta som ein stille morgen i Pjuskeby, men innan kaffien var lunken hadde Anne-Lisbeth fra Pjuskedalsbakken rukket å pakke bilen, mobilisere bygda, og poste selfie med teksten “Vi kjørte denne bilen heilt til Ukraina! 💙💛”. Dette er ikkje for å hovere over hjelpa, men det virker som vi har laga ein liten reality-serie av krigen. Det er nesten som å sjå på nyttårsaften: Vi venter spente på nærbildene, reiseruta, og kanskje ein ukrainsk soldat som seier “Thank you, Norge!” på rusten engelsk. Det er vakkert, men og urovekkande. Krigen vert fort ei scene, og hjelpa ein performance. Har vi forvandla ei menneskelig tragedie til ein feel-good fortelling på Facebook?

🧸 “Fra frontlinje til feelgood: Norske husmødre redda krigsnervene med bamser og brosjyremagi”

Husmor Harriet sendte 14 bamser, 3 pysjer og ei heimelaga brosjyre på rim til ein flyktningleir. Med på bildet: kakebord, flagg og tre generasjoner smil. Er det ikkje fint? Jo. Det er rørande. Men det føles også nesten som eit norgesmesterskap i giverglede. Det er som om vi snakker om krigen på ein måte som demper smerten og hever heltestatusen. Er det fordi vi ikkje orkar ta inn over oss den ekte lidelsen? Kanskje. Kanskje det er ei slags psykologisk forsvarsmekanisme: Vi snakker om Petra og bamsane, ikkje om granatsjokk, amputasjoner eller barn som mistar foreldre. Lokale helter er nærme, til å ta og klemme på. Krigens virkelighet er fjern, øydeleggande og krevjande. Det gjer vondt. Og vi likar jo ikkje vondt.

🤳 “Krigen fikk to likes og et hjerte: Er dette realitetsflukt med filter?”

Medan Mariann frå Høysetøa legg ut bilde frå Polen med bildeteksten “Kjørt i 21 timer – men det var verdt det!” så ligg ein ung ukrainsk soldat med hånda i reinskåret gips og ser inn i taket. Ingen skriver om han. Vi er blitt følelsesjunkies i ein visuell tidsalder. Bildet av givaren slår hardare enn bildet av offeret. Så klart gjer det det, for det eine gir oss følelsen av kontroll, det andre minnar oss på hjelpeløysa. Dette er ikkje ein artikkel for å skjelle ut dei som hjelper. Tvert imot. Vi treng dei. Men kanskje vi kan be lokalaviser stille eitt ekstra spørsmål neste gang: “Følte du behov for å dele det?” Eller kanskje: “Kva trur du den ukrainske mottakaren ville tenkt om bildet her?” Det er ikkje for å dømme. Det er for å reflektere. Slik at ikkje hjelpen mister sitt alvor.

🏅 “Frå medaljer til metaforer: Har vi gjort veldedighet til ein konkurranse?”

“Vi måtte jo vise at bygda bryr seg!” seier varaordføraren, mens han klipper snora til den donerte sjukebilen. Det er flott, det. Det er rørande. Men det begynner også å ligne på ein slags bygde-OL i velferdssending. Vi donerer ikkje bare, vi iscenesetter, pakker det inn, og avslutter med tale og kake. Krigen er kanskje bakgrunn, men showet foregår på torget i Pjuskeby. Og når lokalavisene skriv om det, er det ikkje med sorg, men med stoltheit. Akkurat som dei riksdekkande medier dropper å dekke enkeltpersoners heroisme fordi dei vil følge NATO-debatten. Alle tenker: “Nokon andre dekker det andre.” Så vi ender opp med ein medial kakebakekonkurranse mens menneske døyr. Så korleis finn vi balansen?

🗞️ “Lokalaviser som medaljefabrikker: Hvordan vi feirar våre helter – og glemmer krigens ansikt”

Vi har tråla lokalpressa. Her er ekte døme på den norske viljen til å hjelpe, og korleis avissidene våre fyllast med kjente fjes og glade donasjonsnyheter. Her er utvalgte saker:

• Jeløy Rotaryklubb donerte bil til Ukraina
• Lena og Liv donerte 200 ullsokker til Kyiv
• Einar fraktet ned 1000 kilo mat alene
• Kjell sin gamle Volvo vart feltsykehus
• Sønnen donerte gravemaskin – mora tok æren i avis

Det er vakkert, det er ærleg, men vi må ikkje gløyme: For kvar lokal helt, finst det eit anonymt offer.

🧠 “Er lokalheltens smil sterkare enn krigens smerte?”

Det verste er at det virker. Vi blir glade når vi ser at Aud Karin kjørte heile veien til Moldova med lasterom fullt av ulltepper. Vi kjenner det i brystkassa, som om det var ein solstråle midt i mørket. Men kva om det sollyset kastar skygge over det verkelege mørket? Det som skjer når det ikkje er kamera der. Dette er ikkje eit kall om sensur eller kald skulder til heltemot. Det er eit kall til å hugse kvifor vi hjelper. Til å sjå menneska bak historiene. Til å kjenne att det ubehagelige og erkjenne at hjelpen ikkje er eit plaster på vår dårlege samvit, men ei livlinje til nokon som lever i helvete. For kvar Aud Karin finst det hundrevis vi aldri ser. Det er dei vi må hugse.

📢 Del med naboen som kjenner seg igjen

Har du opplevd å tenke på same måte? At du nesten reagerer meir på nyheten om ei lokal donasjon enn eit rakettangrep? Du er ikkje aleine. Og det betyr ikkje at du er eit dårleg menneske. Det betyr berre at vi treng hjelp til å hugse dei usynlege. Kanskje du vil sende denne artikkelen til ein ven, eller kommentere kva som har gjort sterkast inntrykk på deg dei siste vekene? Om det var ei kjøleskapslevering til Ukraina eller ei historie frå fronten. Alt er verdt å kjenne på.

🧠 Bygdekonklusjon: “Vi kjem ikkje til å slutte å hjelpe, men vi må slutte å glemme”

Om krigen er teater, så må vi passe på at vi ikkje alle berre blir statistar i vår eigen feel-good-dokumentar. Verda treng Aud Karin. Verda treng bamser og donasjonsbiler. Men verda treng også at vi ser heilt fram. Heilt inn. Og at vi øver på å orke smerta, i staden for å pakke den inn. Kanskje Tulleavisa ikkje reddar verda, men vi kan minne deg på at du er ein del av ho. Og det er øyeblikket du bruker det små hjertet i deg, til å kjenne på nokon annans.

🎯 «Så kva gjer vi no, da?» – Ein refleksjon i 7 punkter

1. Hjelp med hjarte, men reflekter med hovudet.
2. Still spørsmål før du deler bilde av donasjon eller hjelpearbeid.
3. Les om dei som ikkje havnar i lokalavisa.
4. Oppsøk historier frå frontlinja, ikkje berre nabolaget.
5. Snakk med barna dine om kva krig eigentleg er.
6. Doner anonymt av og til – det føles annleis.
7. Ver stolt – men ikkje så stolt at det overskyggar smerta bak.

Vi kan vere både glade og alvorlege. Vi kan le og grine. Det er det ekte kjensler gjer – og det er kanskje det denne teksten prøver å vise: Det går an å hjelpe – og tenke samtidig.