Mellom sluser og sirup – ei reise til Haldenstrupen (Halden)

Av Guffen Turlien, turvandrer, termosambassadør og fylkeskjentmann i eksil

Eg kom til Halden ein torsdag, slik mange tragediar byrjar. Regnet var skrått, vinden bestemingslaus, og eg hadde mista kartet til fordel for ein halv kvikklunsj med påskrift “best før OL på Lillehammer”. Likevel var det noko forlokkande ved byen – eit sus av historie og ein svak lukt av kaffe som hadde stått for lenge, og blitt vis.

Eg vandra mellom bakgater og buktande fortauskanter. Ein gamal benk bar på historier eg ikkje forstod, og ein måke sat på eit trafikkskilt og ropte “NEI” til noko berre han visste om. I eit hjørne av sentrum fann eg ein bruktbutikk som berre solgte ting i fargen “glemt syrin”. Der kjøpte eg ein kopp utan hank og eit kart over Jugoslavia. Det var noko med Halden som var både vemodig og ventande. Som ein by som nynnar på ein melodi den ikkje heilt huskar.

“Eg visste eg var framme då eg såg ein sau stirre på ei jernbaneskinne og sukke tungt. Det lukta bark og glemt syltetøy, og det va’ noko vakkert med det.”

Halden ligg der som ein glemt ide, festa med gamle spikrar og brunsnipa lengtar. Eg vandra langs havna, der trebåtar ligg og drøymar om øl og oljeskift. Ein mann ropte “hallaien!” til ein måke som svara med forakt. Eg tok det som ein slags invitasjon.

Turistattraksjon: Fredriksten festning

Fredriksten – eller “Festen sin, Fredrik!” som ho blir kalla av dei få som har prøvd å arrangere nachspiel der oppe i november – ruver over Halden som eit monument over kamplyst, overmot og dårlege værprognosar. Eg klatra opp dit ein fuktig føremiddag, med termos i sekken og sorg i hofta.

Det var så stille der oppe at ein kunne høyre tankane sine be om vaffel. Steg for steg bar eg med meg kjensla av at her har folk stått, fryst og venta på noko som aldri kom – anten det var soldater, sol eller svar.

Eg rusla gjennom dei gamle vollane og sette meg i skuggen av ein kanon som truleg aldri hadde avfyrt noko anna enn stillhet. Ein katt med skeiv hale og verdig blikk viste meg veg til ein utsiktspost der Sverige låg og låg som ein nabo du ikkje tør banke på døra til.

“Eg satte meg på ein kanon og tenkte: dette er ein plass der sjølv vinduet ser etter rømming.”

Eg hugsa same følelsen frå Klabbedalen (Klepp), der eg satt på dass og såg sola gå ned i ein søppelboks.

Do-tilstand:
Overraskande god. Ein av dei få plassane der toalettet har både utsikt og ettertanke. Eg sat der ei stund og såg mot Sverige og følte meg geopolitisert.

Eg har vore på mykje, men få stader gjev deg følelsen av å sitte på eit mikroskopisk trontempel over ein region. Papiret var bretta som haikudikt, og lukta var ei blanding av furunål og tålmod. Det er slike do ein hugsar lenge etter at kaffen er drukke opp og gnagsåret har gløymt deg.

“Ingen tur er komplett før du angrar – og eg angra akkurat passe mykje.”

Guffens GPS-feil:
Tok til høgre etter skilt til “utsiktspunkt” – hamna i ei halvgløymt båthamn der ein pensjonert trebåt låg og venta på eit nytt kapittel. Eg åt ein klementin og lot det stå til.

Vidare forvilla eg meg oppover mot noko som skulle vere ein historisk sti, men viste seg å vere ei rundløype for ekorn. Der sat eg fast i ein diskusjon med meg sjølv om kva som eigentleg er ein «opplevelse». Når eg omsider fann vegen tilbake, sto eg plutseleg utanfor Buerskogen Camping – og der byrja eventyret verkeleg.

Stader besøkt:

1. Buerskogen Camping – fullstendig bergtatt av stilla, lukta av nyslått gras og ein campingplass med sjel. Her vart eg møtt av eigaren, ein smilande mann i joggesko og visdom, som tilbød både kaffe og ro i same kopp. Eg sat meg ned ved ein sliten trebenk med utsikt mot eit vatn som såg ut til å drøyme seg vekk frå kartet. Ein and svømte forbi med ei mine som sa “ikkje mas”, og det følte eg på. Plassen hadde ei slags velsigna glemsle over seg – som ein plass der tida var gått på do og gløymt å kome tilbake.

Ved resepsjonen sto eit skilt: “Stillheit er inkludert i prisen.” Der inne luktar det nysteikte vaflar og leieavtalar. Folk snakka lågt, som om dei hadde blitt enige om å ikkje øydelegge lyden av vind i gardiner. Det var ei lita bokhylle der – berre med bøker om fisk og filosofi – og ein radio som spela NRK P1 med volum som ein ettertanke.

Buerskogen var ikkje berre ein campingplass – det var eit andlet mot maset. Her kunne du gå med sokkar i sandal og bli respektert for det. Eg blei verande lenge. Lengre enn eg trudde. Kanskje er eg der enno.
fullstendig bergtatt av stilla, lukta av nyslått gras og ein campingplass med sjel. Her vart eg møtt av eigaren, ein smilande mann i joggesko og visdom, som tilbød både kaffe og ro i same kopp.
2. Den Rustne Lykt – ein kafé som ser ut som ein blanding av fyrhus og diktanalyse. Eg åt ei rundstykke med meir historie enn smak. Kaféen ligg i eit hjørne av byen der fortauet skrentar skeivt, og vindauga har gardiner som ser ut til å ha vore triste sidan 1987. Inne sit to karar og diskuterer kva som eigentleg er “ekte bacon”, medan ein tredje stirrar ut vindauget som om han ventar på at fortida skal dukke opp med eit forklaringsbrev.

Det er ein stad der kvar stol knirkar på sitt eige språk, og kaffen kjem i koppar med sprekkar og sjel. Bak disken står ei dame som heiter Ruth og som påstår ho hugsar alle som har vore innom sidan 1992. Eg trur ho har rett. Ho såg på meg og sa: “Du kjem til å angre på at du ikkje tok sjokoladekaka.”
ein kafé som ser ut som ein blanding av fyrhus og diktanalyse. Eg åt ei rundstykke med meir historie enn smak.
3. Sauemyra Utkikkspunkt – ein benk, ein kikkert og ein sau som ikkje hadde tid til å helse. Benken var skeiv, som om den vurderte å gli ned i myra og gi opp. Men utsikta – den var noko eige. Ein ser utover ei eng der tåka låg som ein tenkande dyne, og vinden bles med ein type rørsle som gjer at du kjenner deg lett åleine på den gode måten.

Ved sida av benken låg ein tom brusflaske med etiketten “Halden-Cola”, og eg tenkte på alt som forsvinn før det blir populært. Eg såg på sauen. Den såg på noko anna. Me hadde ei stille einigheit om ikkje å trengje oss på kvarandre. Det er slike utkikkspunkt som minner deg på at utsikt ikkje treng skilt, berre stillhet. ein benk, ein kikkert og ein sau som ikkje hadde tid til å helse.
4. Vimpelhaugen – eit ukjent høgdedrag med sju gamle flaggstenger og null flagg. Der sat eg og lytta til vinden snakke svensk. Stengene kneisa der som resignerte generalar frå ein parade som aldri vart avlyst, men berre gløymt. Rundt meg låg tomme kaffikoppar og ein plastpose frå ein lokalbutikk med slagordet: “Vi sel alt, nesten.”📘 Del på Facebook🐦 Del på Twitter📨 Del via E-post🔗 Kopier lenken🎤 Les opp artikkel

Eg sat der ein time og høyrde på vinden rasle i tørre bjørkegreiner. Ein liten fugl prøvde å lande på ei av stengene, men ombestemte seg. Fornuftig fugl. Dette var ein plass for ettertanke, ikkje handling. Og nettopp derfor vart han verande med meg – Vimpelhaugen, der det usette vart sett. eit ukjent høgdedrag med sju gamle flaggstenger og null flagg. Der sat eg og lytta til vinden snakke svensk.
5. Halden Nedlagte Fergesamband – berre ein brygge og ei tavle der det står “kommer kanskje tilbake”. Perfekt. Eg sat meg ned på ein svær trebjelke og såg utover vatnet som spegla ein himmel som ikkje heilt hadde bestemt seg.

Før i tida gjekk det ferge her, sa ein mann som kom forbi med ein hund som såg ut som han bar på familiens økonomi. “Ho gjekk sakte, men ho gjekk,” sa han. Det gjorde inntrykk. Her, midt mellom to ingenting, kunne ein kjenne på rørsla som ein gong var. Alt var stille, bortsett frå eit gammalt fergehorn som låg på land og rusta i fred.

Eg kjente det i magen – ikkje svolt, men ei slags fergetomheit. Den typen du berre får når du går glipp av noko du ikkje visste du venta på. berre ein brygge og ei tavle der det står “kommer kanskje tilbake”. Perfekt.
6. Gater rundt Stenhuset – der murstein og minner møttast i skuggen. Det var som å gå i ei levande fotobok der kvart hushjørne hadde eit minne om noko som ikkje lenger blir sagt. Eg vandra mellom små steinbygg der slyngplante og rust konkurrerte om overflata.

Ein gamal sykkel sto låst til eit rekkverk som ikkje lenger var festa til noko. Ved ein port låg ei katt og drakk regnvatn frå ein øydelagd blomsterpotte. Det var vakkert, på ein dyster måte. Eg prøvde å ta bilete, men kameraet mitt nekta. Det sa seg sjølv: Dette må minnast, ikkje dokumenterast. der murstein og minner møttast i skuggen.

Nytt møte: Tonje Blomsterfryd

På Buerskogen Camping møtte eg Tonje Blomsterfryd – ho var midt i å pynte campingvogna si med blomstrande girlandere og eit snev av glitter. Tonje var som ei potteplante med personlegdom – varm, lett rufsete og konstant klar for å blomstre.

“Eg lanserer snart Planteavisa!” sa ho, med ein iver som kunne veksle vindretning. “Den skal vere både rotfast og jordnær. Litt som meg.”

Ho hadde laga ei avis utelukkande om planter, plantenes følelsesliv og livet som grøn ting i eit travelt samfunn. Eg fekk ein flyer – som var ei pressa løvetann med ein QR-kode. Det var vakkert. Og uforståeleg. Eg blei sittande med henne lenge, og me drakk rabarbrasaft medan ho snakka om ein fiken som treng ferie. Eg forstod alt og ingenting.

Ho fortalte om redaksjonsmøte der potteplanter fekk stemme, og om ei lesarundersøking der svara kom frå rosmarin og lavendel. Eg spurde om ho hadde mange abonnentar. “Berre to: ein pensjonert agurk og mora mi,” svarte ho, før ho lo på ein måte som kunne vekkja ein kaktus frå dvale. Det var det mest levande eg hadde opplevd på lenge.

På Buerskogen Camping møtte eg Tonje Blomsterfryd – ho var midt i å pynte campingvogna si med blomstrande girlandere og eit snev av glitter. Tonje var som ei potteplante med personlegdom – varm, lett rufsete og konstant klar for å blomstre.

“Eg lanserer snart Planteavisa!” sa ho, med ein iver som kunne veksle vindretning. “Den skal vere både rotfast og jordnær. Litt som meg.”

Ho hadde laga ei avis utelukkande om planter, plantenes følelsesliv og livet som grøn ting i eit travelt samfunn. Eg fekk ein flyer – som var ei pressa løvetann med ein QR-kode. Det var vakkert. Og uforståeleg. Eg blei sittande med henne lenge, og me drakk rabarbrasaft medan ho snakka om ein fiken som treng ferie. Eg forstod alt og ingenting.

Lokale figurar møtt:

• Tystein med Taklampa – ein pensjonert elektrikar som meinte Halden burde legges ned kvar fredag og startast opp igjen mandagar.
• Lina i Læmsen – selde heimestrikka votter og teoriar om Napoleon ved jernbanekiosken.
• Oline Sirkelskog – ho dukka opp, som ho gjer, med kake i ein pose og ein halvkritisk kommentar om mur.
• Tonje Blomsterfryd – campingpyntar og sjel med planteplanar.

Stedets stemning:
“Melankolsk med innslag av sitronbrus, lavt skydekke og forventningsfull ensomhet. Litt som å vente på tog du ikkje skal ta.”

Guffens Reisestempel:
Totalkarakter: 5 av 5 termoslokk

Delkarakterer:
🍲 Matopplevelse: 2/5 (brun saus og tvil)
🎻 Underholdning: 4/5 (rare figurar og poetisk undring)
☁️ Temperaturkomfort: 3/5 (lett fuktig sjel)
👥 Turistkaos: 1/5 (du er ganske åleine her)
🚽 Do-tilstand: 5/5
🥤 Brusautomat-tilgjengelighet: 2/5 (virkar berre etter kl. 13)

Kilde:
Inspirert av stillheten mellom to bussavgangar og ein pose tørre croissantar frå Shell.

Har du også gått deg vill i ei norsk bygd med mer sjel enn skilt? Del turen med nokon som burde ta med termos og dra.

#FøtternsFortellinger
#GuffenPåTur
#NorgeLangsmedLompe